MÜHƏRRİK YAĞLARININ HAQQINDA BİLMƏNİZ GƏRƏKƏN MƏLUMATLAR.

MÜHƏRRİK YAĞLARININ HAQQINDA BİLMƏNİZ GƏRƏKƏN MƏLUMATLAR.

Bizim yazılarımızda zaman zaman rastlaşdığınız bor söz var ki, mühərrik yağı qiymətinə görə deyil texniki parametirlərinə görə keyfiyyətli sayılır. İmanımı yandıra bilmərəm bu günə kimi uzaq başı 4-5 nəfər mənnən soruşub ki, bəs qardaş bu texniki xataktetistika nə olan şeydi? Ona hardan baxmaq olar? Orda olan yazıları necə başa düşək? 
Məndə bu gün o 4 nəfərin xətrinə dedim qoy bu məlumatı yazım məlumatl olmayın marağı olanlar oxusun.
Mühərrik yağlarının texniki xarakteristikası-yağın fiziki kəmiyyətlərdə və ya əmsallarda müəyyən xassələrinin ifadəsidir. Onlar mühərrik yağının hansı şəraitdə aşınma, korroziya, iş zamanı yaranan çirkləndiricilərdən qorunduğunu göstərir. Tipik xüsusiyyətlər haqqında məlumat hər bir məhdulun rəsmi saytında texniki təsvir hesabatında tapıla bilər (TDS, Technical Data Sheet). Təbii ki normal tanınmış firmalardan gedir. Yoxsa yağ əlinə alib qışqıran ustalara sual da verəm yoxdur ki, ay mən deyən qışqırırsan ki bu yağdan yoxdu, ay belə , ay helə. Amma yağ haqqında, onun texniki göstəricikəri haqqında heç bir internet resurslarında məlumat yoxdur.
Nə isə keçək mövzumuza və bir bir yağların texniki göstəricilərini qatdaşınız sizə izah etsin.

Vizkozite indeks
Viskozite, qatların xarici gücün təsiri altında hərəkət edərkən maye müqavimətinin xüsusiyyətidir. Mühərrik yağının viskozluğu, dizin boyunlarının və yataklar təbəqələrinin aşınmasına, sürtünmə qovşaqlarından ayrılan istiliyin miqdarına və yanacaq qənaətinə təsir göstərir. Əsas göstəricilər arasında kinematik və dinamik viskozitesi fərqlənir.

Flaş temperaturu (flash point)
Flaşın temperaturu-ən aşağı temperaturdur, hansında ki, sürtgü materialının buxarları odla təmasda alışan hava ilə qarışığı təşkil edir. Bu halda yağın özü hələ alışmır. Parametri yağda asanlıqla uçan fraksiyaların mövcudluğunu xarakterizə edir, hansılar ki, hava ilə qarışdıqda yanacaq qarışığı yaradırlar. 

NOACK üsulu ilə buxarlanma
NOACK tərəfindən buxarlanma yağın karbonmonoksit/buxarlanma meylini xarakterizə edən bir göstəricidir. Noak-da buxarlanma faizi ilə ifadə edilir və bu rəqəm yağda daha azdırsa, deməli yağın karbon dioksidi daha azdır.
NOACK-da buxarlanma necə müəyyənləşdirilir?
ASTM d5800 metodunda Selbi-Noak testi standartlaşdırılmışdır. 65 g ağırlığında olan neft nümunəsi xüsusi bir aparata yerləşdirilir, 245,2 C°-ə qədər qızdırılır və 60 dəqiqə ərzində vakuum nasosunun köməyi ilə qızdırılan nümunənin üzərində daimi hava axını keçirilir.
Keyfiyyətli mühərrik yağları üçün buxarlanma dərəcəsi adətən 14% – dən çox deyil. Bu sayına görə dolayı olaraq baza yağlarının keyfiyyətini qiymətləndirə bilərsiniz.

Dondurma temperaturu (solidification point)

Dondurma temperaturu yağın hərəkətliliyini və viskozitesini itirdiyi bir temperaturdur. Donmuş yağ hesab edilir, hansı ki, hərəkətsiz vəziyyətdə 5 saniyə 90 dərəcə bucaq altında saxlanılır.
İstehsalçılar parafinini iriləşdirmək, sıxlığını artırmaq və pseudokristallik strukturlar yaratmaq üçün imkan verməyən xüsusi aşqar – depresorların köməyi ilə qatılaşma temperaturunu aşağı salırlar. CCS-in dinamik viskozitesinin azalması istənilən baza yağının və qatılaşma polimerinin seçilməsi yolu ilə əldə edilir. Buna görə də, dondurma temperaturu və aşağı temperatur viskozluğu heç bir şəkildə əlaqəli ola bilməz. Bundan əlavə, depressiyanın həddindən artıq məzmunu CCS-nin viskozitesinin artmasına səbəb ola bilər.

Axıcılıq temperatur  (pour point)

Axıtma temperaturu ən aşağı temperaturdur və mühərrik yağı hələ axıcılığını saxlayır. Bu, mühərrik yağının qızdırmaq imkanını göstərir. Donma temperaturu, standartlara uyğun olaraq, 3 dərəcə yüksək temperaturda axıcılıq itkisidir. Ölçmə metodu-ASTM D97.

Ümumi qələvi sayı (Total Base Number, TBN)

Ümumi qələvi nömrə (TBN, Total Base Number) – bu göstəricidir, hansı ki, yağın ümumi qələviliyini xarakterizə edir. 1 g yağlama materialı üçün MG içində kalium (KOH) hidroksidinin miqdarı ilə ifadə edilir. Yağlarda qələvi miqdarı yuyucu və dispersasiya edən aşqarlar artırır, Buna görə də bu göstəriciyə görə dolayı olaraq yağın xidmət müddəti barədə mühakimə etmək olar.
Niyə yağda qələvi lazımdır?
Mühərrikdə yanacağın yanma prosesi turşu təbiətinin yağıntılarının sərbəst buraxılması ilə müşayiət olunur. Karterə düşərək, onlar səthlərin oksidləşməsini təhrik edirlər ki, bu da korroziyaya və yağın sirkulyasiyasını pozan şlam çöküntülərinin yaranmasına gətirib çıxarır. Nəticədə – yağ aclığı və güc aqreqatının imtina edilməsi.
Qələvi Komponentlər Gorenje turşu məhsullarının neytrallaşdırılması üçün vacibdir. Yuyucu aşqarlar bərk çöküntüləri həll edir və yenilərinin yaranmasına mane olur, dispersantorlar isə bərk maddələri çəkili vəziyyətdə saxlayır və turşuları neytral fraksiyalara ayırır. İş prosesində yağlar qələvi aşqarlar tədricən istehlak edilir, qələvi sayı düşür. Qeyd etmək lazımdır ki, real həyatda istehsal nəticəsində qələvi sayının sıfıra yaxınlaşması üçün heç bir vəziyyət yoxdur. Ancaq yağın dəyişdirilməsini gecikdirməyin.

Yüksək qələvi sayı-keyfiyyət göstəricisi?

Yüksək qələvi nömrə-müştərilər üçün əla üstünlükdür, hansılar ki, motor yağlarının parametrlərindən güclü xəbərdar deyillər. Məsələ ondadır ki, TBN – nin yüksək göstəricisi başqa, çox vacib amili artırır-işlənmiş qaz sisteminin katalitik neytrallaşdırıcısına mənfi təsir göstərən sulfat külü yağ çıxarıla bilən üzüklərə və klapanlara yerləşdirilir. Bundan başqa, əgər piston başı yüksək duzlu yağdan bərk nağara örtüləcəksə, honinqoval risklər, hansılar ki, yağ filminin saxlanılmasına imkan yaradırlar, yuyulmağa başlayırlar. Bunun nəticələri – “yağlayıcı”, klapanların qızdırması, katalizatorun dağılması-ayrı məqalə üçün mövzudur.
Məhz buna görə də son vaxtlar sulfat külü və qələvi miqdarının azaldığı orta və az miqdarda yağlar (Mid və aşağı SAPS) yayılmışdır.
Yağın deterjansı TBN-nin ümumi qələvi sayı deyil, neytral duzların tərkibini göstərir ki, anlamaq vacibdir. Neytral duzlar TBN-ni artırmır, buna görə qələvinin aşağı tərkibi mühərrik yağının keyfiyyətinin aşağı olması göstəricisi deyil.
Mühərrik yağının keyfiyyətinə yalnız yuyucu maddələr deyil, həm də anti-oksidləşdirici, dispersasiya, aşınmaya qarşı, korroziyaya qarşı aşqarlar, həmçinin baza yağının keyfiyyəti təsir göstərir. Yüksək qələvi tərkibli yağları seçmək o halda dəyir ki, sizin regionda yanacağın keyfiyyəti arzuolunan qədər yaxşı deyil. Kükürdün yüksək tərkibi yağın sürətlə oksidləşməsinə gətirib çıxarır, buna görə yüksək TBN yağı bir az daha uzun müddətə xidmət edəcəkdir.

Acid sayı (Total Acid Number, TAN)

TAN-metalların korroziyasına səbəb olan yağ turşularının mövcudluğunu xarakterizə edən bir göstəricidir. Bu göstəriciyə görə baza yağının keyfiyyəti barədə dolayı fikir söyləmək olar. Yaxşı təmizlənmiş II və III yağlarda, məsələn, TAN I qrupda olduğundan daha az olacaq. Standart ölçmə metodu-ASTM D664

Sulfat kül tərkibi

Küllik – yağda yandırılmayan qeyri-üzvi qatışıqların tərkibinin göstəricisidir. Bu qatışıqlar yağda aşqarlar kompleksinin olmasının nəticəsidir.
İstənilən Ice-də mühərrik yağının miqdarı “dəmyə” gedir, yəni yüksək temperaturda buxarlanır, bunun nəticəsində qatı yanma məhsulları yaranır və qatran çöküntüləri ilə qarışaraq abraziv olur. Bundan əlavə, sulfat külliyi katalizatorların və xüsusi filtrlərin xidmət müddətinə təsir göstərir.
Külliyini müəyyən etmək üçün DIN 51 575, ASTM D482, ISO 6245 kimi beynəlxalq standartlar istifadə olunur.

Tam hüquqlu (Full SAPS) yağlar

ACEA – A1/B1, A3/B3, A3/B4, A5 təsnifatına görə/
B5. Belə yağlar çoxpilləli katalitik neytrallaşdırıcılara və DPF filtrlərinə mənfi təsir göstərə bilər. Tipik kül dəyəri – 0,9-1,1%.

Orta (Mid SAPS) yağlar

ACEA təsnifatına görə C2 və C3 təyinatları var. Bu yağların külliyi 0,6-0,9% aralığında dəyişir.

Yüngül (aşağı SAPS) yağlar

ACEA-C1 və C4 təsnifatına görə. Standart üzrə sulfat külü tərkibi 0,5% – dən çox olmamalıdır.

Oxuduğunuz üçün təşəkkür edirəm. Ümid edirəm məlumat almaq istəyənlər üçün faydalı oldu.